9 снежня 130 год з дня нараджэння Максіма Багдановіча
9 снежня – 130 гадоў з дня нараджэння Максіма Багдановіча. Гэта літаратуразнаўца, перакладчык, адзін са стваральнікаў сучаснай літаратурнай беларускай мовы, паэт, які апеў родную Беларусь і выказаў у лірычных радках бязмежную шчырую любоў да свайго народа. Класік славянскай літаратуры, які пражыў яркае, але вельмі кароткае жыццё, і пакінуў пасля сябе багатую творчую спадчыну.
Максім Багдановіч нарадзіўся 27 лістапада (9 снежня па новым стылі) 1891 года ў Мінску. Бацька Адам Ягоравіч служыў настаўнікам. У Максіма было два браты – Вадзім і Леў.
Калі дзіцяці споўнілася некалькі месяцаў, яго бацьку перавялі ў Гродна.
Тут хлопчык упершыню далучыўся да кніг. У доме мелася багатая бібліятэка. Першымі кнігамі маленькага Максіма сталі «Буквар», «Дзіцячы свет» Канстанціна Ушынскага і напісанае па-беларуску «Роднае слова».
Хлопчыку не было і пяці гадоў, калі ад сухотаў памерла яго маці. Пасля страты жонкі Адам Ягоравіч з дзецьмі пераехаў з Гродна ў Ніжні Ноўгарад. Там у 1902 годзе Максім Багдановіч пайшоў у першы клас гімназіі. Тады ж ён напісаў свае першыя вершы на беларускай мове.
У 1905 годзе, калі ў Расіі была рэвалюцыя, паэт далучыўся да аднаго з рэвалюцыйных гімназічных гурткоў. Праз два гады Адама Ягоравіча перавялі ў Яраслаўль. На жаль, сухоты не пакідалі сям’ю: у 1908 годзе ад іх памёр брат Вадзім, захварэў і Максім. Паправіцца яму дапамагла паездка ў Ялту.
Вялікая паэзія
Падчас навучання ў гімназіі юнак шмат займаўся літаратурнай працай. У 1907 годзе ў беларускай газеце «Наша ніва», якая выходзіла ў Вільні, было надрукавана яго першае апавяданне «Музыка». Мінулі два гады, і свет убачыў зборнік «З песняў беларускага мужыка». Дома Максім размаўляў выключна па-беларуску.
Па заканчэнні гімназіі ў 1911 годзе ён некалькі месяцаў правёў у Вільні, якая лічылася тады цэнтрам беларускага нацыянальнага жыцця, і ў мястэчку Ракуцёўшчына каля Маладзечна.
Жадаўшага вывучаць гісторыю роднага краю Багдановіча рэкамендавалі вядомаму гісторыку, прафесару Пецярбургскага ўніверсітэта Аляксею Шахматаву. Аднак той клімат зусім не падыходзіў хваравітаму юнаку. Да таго ж бацька настойваў, каб сын вывучыўся на юрыста. Прыйшлося Максіму паступаць на юрыдычнае аддзяленне Дзямідаўскага ліцэя ў Яраслаўлі.
У вольны ад вучобы час Багдановіч вёў вельмі замкнёны лад жыцця. Ён шмат пісаў, вывучаў замежныя мовы, супрацоўнічаў з шэрагам газет і часопісаў Пецярбурга, Масквы, Кіева. Паэт стаў нядрэнным публіцыстам; малюючы ідэі славянскага братэрства, ён напісаў брашуры «Угорская Русь», «Червонная Русь» і «Братья-чехи».
Вернасць беларускаму слову
У 1913 годзе выйшаў адзіны прыжыццёвы паэтычны зборнік Багдановіча «Вянок». Ён быў першым беларускамоўным аўтарам, які выкарыстоўваў такія паэтычныя формы, як санет, трыялет, рандэль і верлібр. Шмат часу паэт аддаваў перакладу на беларускую мову сусветнай класікі – старажытнарымскіх і польскіх паэтаў, Генрыха Гейне, Поля Верлена, Аляксандра Пушкіна.
Багдановіч заняўся напісаннем гісторыі беларускай літаратуры ад старажытных часоў да пачатку XX стагоддзя. Яго пошукі знайшлі адлюстраванне ў артыкулах «Кароткая гісторыя беларускай пісьменнасці да XVI стагоддзя», «За сто лет», «Новый период в истории белорусской литературы» і інш.
Калі ў 1914 годзе пачалася Першая сусветная вайна, у Яраслаўлі з’явілася нямала беларусаў – як параненых салдат, так і простых бежанцаў. Багдановіч імкнуўся мець зносіны з імі як мага больш. Калі ж у 1916 годзе пасля заканчэння Дзямідаўскага ліцэя з’явілася магчымасць пакінуць Яраслаўль, Багдановіч неадкладна перабраўся ў Мінск. Тут, у непасрэднай блізкасці ад лініі фронту, ён працаваў у Камітэце дапамогі ахвярам вайны.
Прызнанне Максіма Багдановіча
А здароўе паэта станавілася ўсё горш. У лютым 1917 года сябры і калегі Багдановіча сабралі сродкі на яго паездку ў Крым. Разумеючы, што яму засталося няшмат, Багдановіч працаваў літаральна на знос. І ў апошні дзень жыцця ён правіў вершы, працягваў складаць беларускі буквар. 12 (25) мая 1917 года ў Ялце Максім Багдановіч памёр. Яму было ўсяго 25 гадоў...
Пахавалі беларускага паэта ў Ялце на гарадскіх могілках. На надмагіллі высеклі імя, дату смерці і страфу з яго санета «Паміж пяскоў Егіпецкай зямлі».
Памяць паэта ўшанавана ў шэрагу музеяў і памятных месцаў.
Зорка Максіма Багдановіча – адна з самых яркіх зорак на паэтычным небасхіле Беларусі. Ён пражыў нядоўгае жыццё, але за гэты час паспеў зрабіць для беларускай літаратуры так шмат, як ніхто іншы.
